Waarom de piramide van presteren kan helpen in de vele zwart-wit discussies

Na de rapporten omtrent grensoverschrijdend gedrag zijn we in de sport breed gaan onderzoeken hoe dit heeft kunnen gebeuren. Of we de daadwerkelijke oorzaken kunnen achterhalen is nog maar de vraag. Het heeft er in ieder geval toe geleid dat we kritisch ons eigen handelen onder de loep hebben genomen. En hoe je het ook wendt of keert, vaak mondt het uit in een discussie die zwart-wit van aard is. Waaronder recentelijk nog op dit platform de discussie omtrent druk: ‘druk is nodig om goed te presteren en dat valt te trainen’ en ook: ‘als je de druk niet aan kan heb je niks te zoeken in de topsport.’

Maar als er één thema is dat in allerlei vormen en maten terugkomt dan zijn het wel de pogingen om diezelfde druk te verminderen. En dat schiet alle kanten op: ‘Ranglijsten afschaffen omdat winnen te belangrijk wordt gemaakt?’ Of de opmerking dat de ‘pedagogen de sport uitmoeten, omdat we gewoon weer winnaars moeten kweken en soft gedoe daarin niet helpt’. Of de uitspraak dat ‘verhalen belangrijker zijn dan medailles’.

“We gaan jullie, in een reeks aan bijdragen, meenemen in onze visie op hoe winnen en ontwikkelen zich tot elkaar verhouden”

Dergelijke opmerkingen staan symbool voor de zwart-witmanier waarop de discussies over winnen en ontwikkelen in de sportwereld veelal gevoerd worden. Wij storen ons aan deze zwart-witte manier van discussie voeren. In deze bijdrage willen wij onze reactieve houding op dergelijke opmerkingen parkeren en gaan we jullie, in een reeks aan bijdragen, meenemen in onze visie op hoe winnen en ontwikkelen zich tot elkaar verhouden.

Vandaag ligt de focus op het uitleggen van de piramide van presteren als model. Als kapstok en kompas voor je handelen als trainer of coach. In volgende bijdragen gaan we specifieker in op de vertaling naar de dagelijkse praktijk in talentenopleidingen.

Piramide van presteren

De piramide van presteren is voor ons een model dat helpt om de samenhang te laten zien tussen winnen en ontwikkelen. Om preciezer te zijn, het laat de onderlinge verbondenheid zien tussen een pedagogisch-, ontwikkel- en winklimaat. Elk onderdeel heeft het andere nodig. Door steeds naar de samenhang van de onderdelen te kijken bewegen we weg van de zwart-wit discussie.

Pedagogisch klimaat | Het fundament: ‘Zonder relatie geen prestatie’

De onderste laag van de driehoek van presteren bestaat uit het pedagogisch klimaat. Daarin staat centraal dat iedere sporter in eerste instantie een mens is met wie jij als trainer/coach een band opbouwt. Met als doel dat er uiteindelijk een vertrouwensrelatie ontstaat, van waaruit vervolgens samengewerkt kan worden. ‘Zonder relatie, geen prestatie’ is een quote die dit klimaat goed omschrijft. Een sporter moet het gevoel krijgen dat jij als trainer/coach zijn eigenwaarde erkent, dat hij er mag zijn en dat hij volwaardig onderdeel uitmaakt van de groep. Louis van Gaal is erg sterk in dit onderste deel van de piramide en heeft er zelfs een naam voor, het ’totale-mens-principe’.

Het pedagogisch klimaat is niet alleen belangrijk voor jeugdsporters, maar zeker ook voor (jong)volwassen sporters. Vaak wordt dan niet gesproken over het pedagogisch klimaat maar gebruikt men de term psychologische veiligheid. Met die reden heeft dit onderdeel van de piramide de afgelopen jaren ook veel terrein gewonnen in de sportwereld, zoals we al deelden in de inleiding.

“Is de onderste laag van de piramide stevig, dan kan je van hieruit een stap omhoog maken en je bezighouden met het ontwikkelklimaat”

Het opbouwen van een relatie zodat iedereen zich gezien en veilig voelt is de basis van de piramide van presteren. Is het fundament echter nog niet op orde dan is het veel lastiger om daarop iets te ‘bouwen’. Dit fundament van vertrouwen creëer je door bijvoorbeeld interesse te hebben in de mens achter de sporter, door je open te stellen voor feedback en je kwetsbaar op te stellen. Is de onderste laag van de piramide stevig, dan kan je van hieruit een stap omhoog maken en je bezighouden met het ontwikkelklimaat. Sportpsycholoog Ken Ravizza heeft de koppeling tussen deze twee klimaten ooit mooi onder worden gebracht: ‘Athletes must know you care about them, before they care about what you know’.

Ontwikkelklimaat | ‘Iedereen kan leren en beter worden’

Wanneer de band tussen sporter en trainer/coach gevormd is ontstaat er ruimte om te gaan werken aan ontwikkeling. Het gaat hier om de lange termijn. Dingen hoeven niet direct goed te gaan. Dat is juist een valkuil waar wij goed bedoelde initiatieven vaak zien sneuvelen. In dit ontwikkelklimaat speelt het stimuleren van een groeimindset bij de sporter en het als coach zelf voorleven van een groeimindset een belangrijke rol. Sporters die zich realiseren dat talent en vaardigheden te ontwikkelen zijn, boeken meer progressie en ontwikkelen zich beter. Carol Dweck (en velen met haar) heeft hier erg interessante onderzoeken naar gedaan die ze onder andere beschreven heeft in haar boek Mindset 1. Wanneer je een ontwikkelklimaat hebt gecreëerd, dan kan elke sporter zich ontwikkelen. ‘Iedereen kan leren en beter worden’ is de quote die centraal staat in dit klimaat.

covergroeimindsetEr is in de sport altijd competitie maar vooral een competitie met jezelf. Het gaat erom dat iedereen ervaart dat het gaat om beter worden dan je gisteren was en dat leren centraal staat. Annemieke van Vleuten omschrijft dit erg mooi in het voorwoord van het boek dat Bart en Tim samen schreven over Groeimindset2: ‘De drijvende kracht in mijn leven is mezelf optimaal ontwikkelen en elke dag verbeteren, en zo continu een hoger niveau halen.’ Het eerste deel van haar quote is precies wat wij bedoelen met een ontwikkelklimaat. Het einde van haar quote vormt een mooie brug naar het laatste deel van de piramide: het winklimaat.

Winklimaat | ‘Wie wordt de beste’

De bovenste laag van de piramide bestaat uit het winklimaat, waarin sporters er alles aan doen om resultaten te behalen en prestaties in het hier en nu neer te zetten. De korte termijn staat centraal in dit klimaat. Wedstrijden winnen en kampioen worden is het resultaatdoel van veel sporters. Hier is niks mis mee, als de fundamenten in de onderste lagen van de piramide er maar zijn.

In deze bovenste laag staat competitie met anderen centraal. Daarbij kan een gevoel van competentie, een hoge focus op de taak en de wil om elk punt, ieder duel of elke sprint te winnen, helpen. Hier kan je als trainer/coach prima trucjes aanleren om maximaal resultaat te halen. Hier en nu er alles aan doen om te winnen. Ook soms dingen voorzeggen, harde feedback of pittige keuzes maken qua speeltijd behoren bij deze laag. Niet de leukste laag, maar wel eentje die erbij hoort. ‘Wie wordt de beste’ is de quote waar het in dit winklimaat om gaat.

“Het gaat er nu om dat je als trainer/coach steeds bewust bent van de bouwfase waarin je sporters zitten en wat dat van jou vraagt”

Niet of/of maar en/en

De verschillende lagen zijn steeds met elkaar verbonden. Een accent op winnen zonder een fundament van relatie en ontwikkeling is ontzettend broos en onwenselijk. Tegelijkertijd is het duidelijk dat alle aspecten eigenlijk altijd aan de orde zijn. Bij het bouwen van relaties ben je ook bezig met persoonlijke ontwikkeling en als de nadruk op de ontwikkeling ligt dan is strijd leveren om te winnen ook belangrijk. Het gaat er nu om dat je als trainer/coach steeds bewust bent van de bouwfase waarin je sporters zitten en wat dat van jou vraagt. Verschillende leeftijdscategorieën vragen om verschillende aandacht voor de verschillende lagen. Zo kan je globaal zeggen dat hoe ouder de spelers zijn, hoe meer er in de bovenste laag gewerkt kan worden. En hoe jonger een speler is, hoe minder je aan de bovenkant van de piramide wil zitten. Wat je al helemaal niet moet doen is de piramide omdraaien, de bovenkant eraf knippen of jezelf labelen als een typische pedagogische, ontwikkel- of prestatietrainer. Deze drie gevaren zullen we hieronder kort bespreken.

Gevaar 1: De omgekeerde piramide is wankel aan de basis

Wanneer je als trainer/coach niet aan het fundament werkt, maar alleen bezig bent met de korte termijn van presteren. Je besteedt dan voornamelijk tijd aan winnen en trucjes aanleren en er ontstaat amper een band met spelers. Er hoeft maar iets mis te gaan en de piramide valt om en er ontstaat schade die zelfs op de lange termijn nog voelbaar kan zijn maar die we niet meer zien en er dus geen lering uit valt te trekken. Zorg dus dat je jouw aandacht goed verdeelt over de drie lagen. En wij denken dan vaak aan de Duitse voetbaltrainer Julian Nagelsmann, die eerder deelde: ’trainer zijn is 30% tactiek en 70% sociale competentie’.

Gevaar 2: De bovenkant van de piramide eraf knippen

Competitie en winnen horen bij de sport. Door geen of weinig wedstrijdjes te spelen, knip je als het ware de bovenkant van de piramide eraf. Terwijl juist ook de spanning van winnen en het leren omgaan met winst/verlies belangrijk is voor spelers. Een ranglijst weghalen kan nooit de oplossing zijn als er te veel wordt gefocust op winnen. Zorg liever dat je aandacht besteedt aan het versterken van de onderkant van de piramide. Winst en verlies hoort bij de sport. Het moet niet te veel aandacht krijgen, maar je moet het zeker niet weghalen. Leer mensen ermee omgaan en ondersteun ze daarbij.

Gevaar 3: Jezelf labelen als een typische prestatietrainer

Het laatste gevaar is dat trainer/coaches zichzelf labelen als een typische pedagogische trainer of juist als prestatiecoach. Iedereen is alle drie, de vraag is alleen waar je voor jezelf de focus op legt op een bepaald moment. Door jezelf te labelen als een typische trainer die past bij een laag, ontneem je jezelf en de spelers iets. Namelijk dat je meerdere rollen vervult. Soms de pedagoog die ze steunt in moeilijke tijden, soms de leraar die ze opleidt en soms de coach die ze aanjaagt om die laatste minuten door te komen.

“De All Blacks – het rugbyteam uit Nieuw-Zeeland – hebben een cultuur waarin er aandacht is voor alle drie de lagen van de piramide”

Learn from the best – De All Blacks piramide

Na de drie gevaren inzake de piramide, willen wij deze column graag afsluiten met een voorbeeld uit de praktijk waar we de drie lagen in terug zien. De All Blacks (het rugbyteam uit Nieuw-Zeeland) hebben een cultuur waarin er aandacht is voor alle drie de lagen van de piramide. Kijk hieronder maar eens de video over hun cultuur en probeer de uitspraken die ze doen te koppelen aan de drie lagen.

De titel van de video is al direct een sterk voorbeeld van de onderste laag van de piramide. ‘Better man make better All Blacks’. Het gaat er in eerste instantie om hoe je als mens bent en dat je jezelf niet als een soort superster gedraagt naar anderen. Iets later in de video wordt er gezegd: ‘You can always be better, whether it is on the field or off the field’. En je raadt het al, deze quote sluit naadloos aan bij de middelste laag van de piramide: jezelf willen ontwikkelen en verbeteren. En naast het feit dat de All Blacks het best presterende team ter wereld zijn, wat indirect iets zegt over hun bovenste laag van de piramide (winklimaat), delen ze in de video: ‘Being the best team in the world, that is our goal’. Doordat ze de onderste twee lagen van de piramide aandacht geven, kun je dit doel zo formuleren, waardoor je er ook sneller in zult geloven, met elkaar. Het is niet of winnen of ontwikkelen, het is en-en. Sorry niet en-en, maar en-en-en, namelijk en een goed mens zijn, en ontwikkelen en winnen.

Maar goed, een model is een kapstok, een kompas dat richting geeft. De echte waarde zit ‘m in de manier waarop alle betrokkenen in een organisatie er op en om het veld/zaal/bad/baan handen en voeten aan geven. Hoe zien die uitgangspunten eruit in het dagelijks handelen? Waar leg je als coach de nadruk op in een training, bij een wedstrijd, in een seizoen?

“Afhankelijk van het moment en de situatie ligt de nadruk meer of minder op de relatie, de ontwikkeling of het winnen”

Een goede trainer/coach kan aan elke laag van de piramide werken. Hij weet op elk moment wat van belang is voor zijn groep, wat zijn groep nodig heeft en kan uitzonderingen maken voor het individu.

In een volgende column gaan we in op die vertaling naar de praktijk. De praktijk die afwisselend is en vaak onverwachte situaties oplevert. Voor die dagelijkse praktijk vormen we de piramide om tot een atoom (bolvormig). Waarin de verschillende niveaus als elektronen om elkaar heen draaien. Afhankelijk van het moment en de situatie ligt de nadruk meer of minder op de relatie, de ontwikkeling of het winnen.

Noten:

• Dweck, C. (2017). Mindset – Updated Edition: Changing The Way You think To Fulfil Your Potential. Hachette UK.
• Heuvingh, B., & Koning, T. (2023). Groeimindset: Kom los van je vastgeroeste overtuigingen en ontwikkel je talent. Business Contact.