Bart Heuvingh, Tim Koning en Remco Koopmeiners schreven eerder op Sport Knowhow XL dat een groeimindset volgens hen geen interventie, maar een grondhouding is.1 In deze nieuwe column gaan zij een trainer/coach bespreken die deze grondhouding in extremis had. Hij is wat hun betreft de personificatie van de groeimindset, de voormalig Amerikaans UCLA-basketbalcoach John Wooden. Eerder schreven zij al over een basketbalspeler die wat hun betreft het voorbeeld was van een atleet met een groeimindset2. Nu richten ze hun pijlen dus niet op een speler die zelf de groeimindset had, maar op iemand die erg goed was in het overbrengen van de groeimindset op anderen. En aangezien er in Nederland een groot expert is over het gedachtengoed van John Wooden – namelijk Jacques van Rossum – hebben zij hem gevraagd om mee te werken aan deze ode aan een coach die in 1975 is gestopt met coachen, maar tot op de dag van vandaag vooral in Amerika als inspiratiebron wordt gebruikt. Veel belangrijke oud-sporters en -coaches verwijzen naar hem in de USA, maar in Nederland is er volgens Van Rossum nog te weinig aandacht voor deze coachgrootheid. Daar hopen de auteurs met deze column verandering in te brengen.

De volgende quote is niet van John Wooden zelf. Dus je zou kunnen afvragen waarom hem dan opnemen in deze column terwijl John Wooden zelf zoveel mooie quotes heeft?

‘Focus on the process. Not the outcome. The outcome will take care of itself if your process is right’

We hebben toch gekozen om deze quote te gebruiken omdat die wat ons betreft zeer goed omschrijft waar het in het gedachtengoed van John Wooden om gaat: richten op het proces van beter worden. Hij had als het ware zo van hem kunnen zijn. Zelf zei John Wooden ooit: ‘I wanted the score of the game to be the byproduct of the other things, and not the end itself.’3 Die other things, dat is waar we op gaan inzoomen.

“Hij heeft dit record van winning streaks behaald, door zich paradoxaal niet op winnen te richten, maar veel meer op het proces van ontwikkelen en elke dag beter worden”

Maar voor we dat doen willen we eerst even wat unieke prestaties van John Wooden benoemen, als je kijkt naar die outcome. Als we puur naar de data kijken dan heeft hij als trainer/coach een winstpercentage van 80,8%. Hij heeft in zijn periode als coach bij UCLA tien kampioenschappen gewonnen en ooit zelfs 88 wedstrijden achter elkaar winnend afgesloten. Hij heeft dit record van winning streaks behaald, door zich paradoxaal niet op winnen te richten, maar veel meer op het proces van ontwikkelen en elke dag beter worden. In 1975 coachte hij zijn laatste wedstrijd, terwijl pas in 2000 het eerste boek van Carol Dweck uitkwam over groeimindset.4 Van de term groeimindset heeft John Wooden als coach dus nooit iets gehoord, maar in deze column gaan we zijn werkwijze naast die van de groeimindset-theorie leggen. Wat deed hij dan voor dingen als trainer/coach en waarom hangen die zo veel samen met de groeimindset dat wij hem een geweldig voorbeeld ervan vinden?

De coach als leraar

Een groeimindset kan je definiëren als het geloof dat talent te ontwikkelen is. Dit wil niet zeggen dat je niet gelooft dat aanleg bestaat, maar dat het alleen het startpunt is. Je vaardigheden staan niet in steen gebeiteld, maar je kan ze verbeteren en ontwikkelen. Je kan een groeimindset naar jezelf hebben, maar ook naar iemand anders. Heb je het naar iemand anders dan is dat precies iets wat goed zou passen bij een leraar of trainer/coach, juist omdat die voor hun vak andere mensen helpen met ontwikkelen en verbeteren.

In eerste instantie was John Wooden, geboren in 1910, zelf een basketbalspeler. Daarna werd hij een leraar Engels en begon hij al vrij snel met coachen. Als coach zou hij zichzelf zijn hele carrière nog leraar noemen trouwens. Juist omdat hij continu bezig was om jonge mensen dingen te laten leren en ontwikkelen, zo gaf hij meermaals aan in interviews. Hier merk je misschien al de link met groeimindset. Maar een van zijn mooiste en meest duidelijke voorbeeld  van groeimindset is volgens ons zijn definitie van succes:

‘Success is peace of mind which is a direct result of self-satisfaction in knowing you did your best to become the best you are capable of becoming’ 5

Deze definitie ademt in alles een focus op het ontwikkelen en verbeteren van jezelf, een groeimindset dus. Hij bedacht deze definitie van succes al in 1934 toen hij als leraar op een middelbare school merkte dat vooral ouders op een hele resultaatgerichte manier keken naar de prestaties van hun kinderen. John Wooden had liever dat je niet resultaatgericht keek naar jongvolwassenen, maar vanuit een ontwikkelgerichte blik waarbij het dus voornamelijk gaat om het beste uit jezelf halen. Zowel op school, maar ook zeker in sport. Hieronder volgt zijn beroemde TED Talk waarin je John Wooden zelf hoort vertellen over zijn manier van werken en waarbij hij ook zijn definitie van succes uitlegt.

De 4 principes om een groeimindset te stimuleren

Uit de literatuur blijkt dat een sporter met een groeimindset leerdoelen stelt, inzet toont, doorzet bij tegenslag en feedback als hulp ziet.6 Dit zijn dus eigenlijk de gevolgen in gedrag die een groeimindset (de overtuiging dat talent te ontwikkelen is) stimuleert/veroorzaakt. Net zoals een statische mindset juist andere gevolgen in gedrag triggert, namelijk: resultaatdoelen stellen, teren op aangeboren talent, opgeven bij tegenslag en feedback als aanval zien. Hoe zorgde John Wooden ervoor dat zijn sporters juist meer vanuit een groeimindset gingen handelen? We zullen inzoomen op hoe hij op vier principes gebruikt om direct in de praktijk een groeimindset te stimuleren op het gebied van doelen, inzet, doorzettingsvermogen en feedback.

1. Focus op leerdoelen

Waar veel trainer/coaches veel bezig zijn met resultaatdoelen (winnen van wedstrijden) was John Wooden voornamelijk bezig met het proces naar die resultaten toe. Een van die manieren waarop hij focust op het proces naar die resultaten toe, was door het stellen van leerdoelen. John was constant leerdoelen aan het stellen met zowel het hele team als met de afzonderlijke spelers. Hij had een constante focus op het proces van beter worden en liet zich niet afleiden door de kortetermijnresultaten waar de term scorebordjournalistiek voor is bedacht. Je zag hierin echt de leraar terug in John Wooden, die wilde dat iedereen zich ontwikkelde. Niet alleen de basisspelers, maar zeker ook de wissels. Zo speelde er een Nederlandse jongen een tijdje onder coach Wooden bij UCLA die jarenlang vooral op de bank zat. Toch zei deze speler, genaamd Swen Nater, over zijn coach:

‘Ik was reserve voor Bill Walton. Hoewel het mijn taak was Bill Walton te helpen zich te ontwikkelen, bleef de coach aan mij bijna evenveel aandacht geven als aan Walton’ 7

“Hij was voornamelijk in competitie met zichzelf om zich continu te verbeteren”

Naast een focus op het ontwikkelen van zijn spelers, was Wooden ook zeker druk bezig met het ontwikkelen van zijn gehele staf. Ook hier coachte hij dus vanuit een groeimindset naar anderen toe. Iets waar hij als coach de hele tijd over sprak volgens een van zijn assistent-coaches bij UCLA was ‘being a life long learner’.8

Ook zelf stelde Wooden continu leerdoelen. Zo koos hij elke periode een thema en probeerde zich in die periode volledig te ontwikkelen op dat gebied. Natuurlijk keek hij af en toe naar anderen voor inspiratie, maar hij was zeker niet bezig om te bewijzen dat hij beter was dan andere trainer/coaches. Hij was voornamelijk in competitie met zichzelf om zich continu te verbeteren: ‘The best competition I have is against myself to become better’.

Hij toonde dus voorbeeldgedrag in het ontwikkelen door het voor te leven. Vooral bezig zijn met jezelf te ontwikkelen om beter te worden dan je gisteren was. Niet alleen woorden, maar eigen daden.

‘No written word/nor spoken plea/Can teach our youth/what they should be./Nor all the books/on all the shelves./It’s what the teachers/are themselves’

2. Complimenteer inzet

Uit de literatuur blijkt dat het erg goed is om het proces en de inzet te complimenteren als je wilt dat spelers meer vanuit een groeimindset gaan denken en handelen.9 John Wooden deed dit al ruim voordat deze studies beschikbaar waren. Hij complimenteerde vooral inzet van zijn spelers en was hij er ook continu scherp op. De visie op succes die coach Wooden nadrukkelijk uitdroeg, hield in de dagelijkse praktijk in dat volledige inzet van spelers en begeleiders werd verwacht bij elke training.

Jacques van Rossum komt in zijn boek over Cruijff ook nog met een geweldige anekdote over het belang dat John Wooden hechtte aan inzet:

‘De laatste woorden die ik aan mijn spelers meegaf vlak voordat de wedstrijd begon, voordat we het veld opgingen, waren: als de wedstrijd voorbij is, wil ik dat je met je hoofd omhoog loopt, en ik ken maar één manier om met je hoofd omhoog te lopen. Dat is als je weet dat je er alles aan gedaan hebt. Dit betekent dat je het uiterste geeft van wat jij kunt geven. Dat is het beste, niemand kan meer doen. Die inspanning moet je leveren.’

Wederom complimenteerde en verwachtte hij niet alleen inzet van anderen, maar was hij hier zelf een voorbeeld in. Hij bleef inzet en discipline tonen als coach, ongeacht of hij al succes had gehaald. Zo bleef hij zijn trainingen zeer goed voorbereiden en alles noteren op kaartjes die hij tijdens de trainingen gebruikt. Van vorige jaren keek hij wat en hoe hij trainde en wat het meeste effect had.

Ook in de befaamde piramide van succes die John Wooden ooit maakte om zijn filosofie samen te vatten, nam inzet een belangrijke plek in. Namelijk de hoeksteen waar de rest van de piramide op was gebouwd. Hij gebruikt de term: industriousness. In zijn eigen woorden legt hij uit dat zonder inzet je jezelf niet kan ontwikkelen en je geen goede dingen kan bouwen.

3. Stimuleer doorzettingsvermogen

In een groeimindset zie je een fout niet als een eindpunt, maar alleen als een punt van waaruit je je weer verder kan gaan ontwikkelen. In een statische mindset zie je een fout wel veel meer als iets dat gezegd wordt over jouw talent. Wanneer je een groeimindset wilt stimuleren is het dus essentieel dat je fouten niet groter maakt dan ze zijn, maar dat je spelers leert dat het een momentopname is. In ons boek over groeimindset spreken we over fouten niet koppelen aan je identiteit, maar aan het moment.12 John Wooden was een meester hierin. Dit kan je goed terug zien in onderstaande quote:

‘Losing is only temporary and not encompassing. You must simply study it, learn from it, and try hard not to lose the same way again. Then you must have the self-control to forget about it’

Carol Dweck, de bedenkster van groeimindset, had deze quote zo zelf kunnen zeggen. Een groeimindset gaat niet om fouten toejuichen of zeggen dat het nier erg is om ze te maken. Het gaat erom wat je ermee doet en of je ervan leert. Jezelf ook niet onnodig pijnigen met fouten en tegenslagen, maar om in de woorden van John Wooden te blijven ervan leren en daarna vergeten.

“Laat je niet afleiden door het applaus en de complimenten, maar blijf je ook dan focussen op het proces van verbeteringen”

Richting spelers gaf Wooden verschillende handvatten om meer door te zetten. Een daarvan was duidelijkheid. Zo was er ooit iemand die minder speelde en dit als een tegenslag ervoer. John Wooden gaf vooral als tip om te focussen waar hij wel invloed op had om zo de basisspelers het zo moeilijk mogelijk te maken. Geen beloftes die hij niet waar kon maken, maar een eerlijk antwoord en hulp om diegene te ontwikkelen. ‘Become so good they can’t ignore you’ is een quote die Bart veel gebruikt in de geest van John Wooden.

Doorzetten is niet alleen aan de orde na tegenslag, zoals veel mensen toch vaak aannemen, maar zeker ook na winst. John Wooden was erg scherp op dit doorzetten na succes. Laat je niet afleiden door het applaus en de complimenten, maar blijf je ook dan focussen op het proces van verbeteringen. ‘Stay the course. When thwarted try again: harder, smarter. Persevere relentlessly.’ Ook hier is de koppeling naar een groeimindset weer snel gemaakt. Of je nu wint of verliest, je kan altijd blijven leren en beter worden. Of zoals John Wooden ooit mooi zei:

‘Success is never final, failure is never fatal’

4. Geef feedback gericht op verbetering

Voordat we inzoomen op het laatste principe om een groeimindset te stimuleren, namelijk feedback geven gericht op verbetering, eerst nog even een mooie quote die aangeeft hoe John Wooden keek naar het omgaan met feedback:

‘You can’t let praise or criticism get to you. It’s a weakness to get caught up in either one’

Laat je dus vooral niet afleiden door feedback, maar sta er wel voor open. Om te zorgen dat sporters open staan voor feedback is het cruciaal hoe je feedback geeft. Geef je het meer gericht op verbetering dan zal iemand eerder in de groeimindset komen omdat diegene voelt/merkt dat jij als trainer/coach gelooft dat je jezelf kan ontwikkelen. Geef je het gericht op het verleden of om iemand te veroordelen, dan zal iemand eerder in de statische mindset komen omdat diegene voelt dat hij wordt ingedeeld of nog erger zijn talent wordt afgerekend.

“Hij paste de groeimindset toe om niet alleen de speler te ontwikkelen, maar de gehele mens. Hij had een hoger doel dan alleen winnen”

John Wooden was een meester in het geven van feedback gericht op verbetering. Zo zei oud-speler Rafer Johnson over hem: “Als we hadden verloren, zal hij wel teleurgesteld zijn geweest, denk ik, maar hij liet dat niet merken. Hij stond stil bij wat we goed hadden gedaan en waarin we ons moesten verbeteren.”13 Leuk is om te vermelden dat Rafer na drie seizoenen onder John Wooden zich daarna verder ontwikkelde in atletiek en op de Olympische Spelen van Rome (1960) een gouden plak wint en zelf zegt dat hij juist van coach Wooden heeft geleerd om zich volledig te focussen op het proces en zich niet te laten afleiden van resultaten. Iets dat heel erg samenhangt met een groeimindset.

What would Wooden do?

‘A good coach can change a game. A great coach can change a life’

Hij is wat ons betreft de groeimindset trainer/coach avant la lettre en we hopen dat je geïnspireerd bent door zijn voorbeeld en je af en toe in de praktijk jezelf de vraag gaat stellen: what would Wooden do?

Noten

• Groeimindset: geen interventie, maar een grondhouding
• Waarom Kobe Bryant een geweldig voorbeeld van een sporter met een groeimindset is!
• TED Talk | Het verschil tussen winnen en succes
• Self-Theories | Their Role in Motivation, Personality, and Development
• TED Talk | The difference between winning and succeeding | John Wooden
• Mindset – Changing The Way You think To Fulfil Your Potential
• Coach Cruijff in cijfers – Jacques van Rossum
• Podcast | What I Learned from John Wooden
• Carol Dweck – A Study on Praise and Mindsets
• Coach Cruijff in cijfers – Jacques van Rossum
• Podcast | Coach John Wooden: Character for Life
• Groeimindset – Bart Heuvingh
• Coach Cruijff in cijfers – Jacques van Rossum