In de afgelopen jaren heeft de focus op het proces en daarmee de ontwikkeling flink terrein gewonnen, inclusief de (wild)groei rondom het thema groeimindset. En dat juichen wij gedeeltelijk toe, want zoals wij eerder al deelden1 staat het ook symbool voor de zwart-witmanier waarop de discussies over winnen en ontwikkelen in de sportwereld veelal gevoerd worden.

De aanleiding voor dit artikel is wederom diezelfde zwart/witte bril, ditmaal rondom het thema groeimindset, onderdeel van de middelste laag van de piramide. Zo laaide een discussie2 op LinkedIn op en naar aanleiding daarvan ontvingen wij geluiden die de relevantie van de theorie omtrent groeimindset zeer in twijfel trokken. In dit artikel zullen wij meer duiding geven van misvattingen die rondom dit thema snel op de loer liggen en de ontwikkeling van kennis/kunde/toepassing de kop in kan drukken. Wij zouden het namelijk zonde vinden als we de zwart/witte bril behouden en zo niet open met elkaar in gesprek kunnen gaan, want geloof het of niet, maar wij zijn zelf ook geen voorstander om groeimindset als een oplossing voor alle problemen te zien. Maar wij zijn geen ontkenners die het hele concept het liefst zouden willen zien verdwijnen.

Kind met badwater weggooien

Dus laten we meteen met de deur in huis vallen: groeimindset is inderdaad geen toverstafje waar je mee kan zwaaien om in het hier en nu beter te presteren of dient voor een quick fix. In de kern gaat groeimindset dus niet over het toepassen van een trucje, het gaat niet over een knop indrukken of tsjakka-denken. De samenwerking van het menselijk brein en lijf is een stuk complexer en geen kwestie van inpluggen en spelen maar. Als het zo makkelijk zou zijn om jezelf te forceren om in groei te denken en daardoor direct beter te presteren dan waren de uitdagingen rondom bijvoorbeeld leefstijl en verslavingen morgen opgelost.

Maar wat is het dan wel..?

Het is een grondhouding, een attitude gericht op een reëel geloof in ontwikkeling. Het is een overtuiging en daarmee een drive achter gedrag, een fundament van handelen. Een fundament dat de kans op welbevinden, zelfregulatie, ontwikkeling en/of succes vergroot.

“We omringen ons niet alleen met ja-knikkers”

Wetenschap en confirmation bias

Laten we eens inzoomen op die grondhouding vanuit de wetenschap, waarbij gezonde twijfel zeker een rol kan en moet spelen. Twijfel heeft helaas vaak een negatieve connotatie, maar wanneer we dat vanuit groeimindset aanvliegen zorgt het juist voor een aanscherping of verwerping van overtuigingen die je (onzichtbaar) vooruit stuwen. Het werkt als tegengif voor een van onze meest voorkomende denkfout: de confirmation bias, waarin we op zoek gaan naar informatie die aansluit bij wat we geloven. En daar maken wij onszelf ook regelmatig schuldig aan, doordat wij de kracht kennen van groeimindset en aan anderen en onszelf adviseren om meer te lezen over de positieve effecten van groeimindset én de noodzaak voelen om een dergelijk artikel te schrijven. Door deze bewustwording voeren wij actief gesprekken met anderen die een andere kijk erop nahouden, we omringen ons niet alleen met ja-knikkers, dat is niet de manier waarop we verder zijn gekomen.

Wat ons betreft precies hoe wetenschap en de ontwikkeling van een theorie zouden moeten werken. Mensen met verschillende perspectieven en bevindingen gaan met elkaar in gesprek. Theorieën worden getest, data wordt opnieuw bekeken, experimenten worden opnieuw gedaan (bij verschillende doelgroepen en in verschillende contexten) en al doende wordt kennis aangescherpt of vervangen. De groeimindsettheorie van Carol Dweck staat al jaren centraal in allerlei onderzoeken die gerelateerd worden aan welzijn, stress, veerkracht, cultuur, angst- en stemmingsstoornissen, de invloed van een coach en presteren & ontwikkelen op de korte- en lange termijn. Kortom, dat gaat vaak niet alleen over een enkele interventie voor op de korte termijn, dat gaat over een attitude, een bril, waarmee jij naar de wereld kijkt en hoe jij daarin wilt handelen.

Want onze bril omtrent het thema groeimindset is af en toe ook roze gekleurd en de zoveelste replicatie helpt ons niet per se vooruit. Zo doken wij vorig jaar een uitstekend artikel op, een meta-analyse, van Macnamara en Burgoyne (2022) over het effect van een groeimindset-interventie op academische prestaties. In het kort laat deze meta-analyse onder meer zien dat interventie-handelingen om een groeimindset te stimuleren weinig tot geen effect hebben om in het hier en nu academisch beter te presteren. Vanuit een zwart/wit bril ligt het afschieten van het hele concept groeimindset dan op de loer. Maar dat is te kort door de bocht, want omdat een interventie geen invloed heeft gehad zegt vrijwel niets over het concept. Laten we dit verduidelijken met een voorbeeld.

“Moeten we dan ook het concept sporten overboord gooien in relatie tot fitter worden?”

Want stel iemand wil fitter worden en gaat twee keer per week extra sporten en na een half jaar blijkt dat er weinig tot geen resultaat terug te zien is in verschillende testen en metingen. Kunnen we dan ook concluderen dat sporten niet bijdraagt aan fitter worden? Of hebben we dan breder te kijken naar de context en de overtuigingen die erachter schuilgaan? Moeten we dan ook het concept sporten overboord gooien in relatie tot fitter worden?

Overigens is in de academische wereld ook inhoudelijk en genuanceerd gereageerd op de meta-analyse van Macnamara en Burgoyne (2022); zie in de lijst met bronnen onderaan Oyserman, D. (2023) en Tipton et al. (2022).

Een nuance is dus wat ons betreft op zijn plaats, want als headlines direct worden overgenomen en onderzoeken tot één zin worden verkleind voor het gesprek bij het koffieapparaat dan wordt een waardevolle discussie en daarmee echte ontwikkeling om zeep geholpen. We hebben dan (een) hoop te verliezen. Wat hebben we dan te verliezen, horen wij jullie denken? Dat zullen we hieronder uitleggen en daarvoor gebruiken we de metafoor van de gezonde grasmat.

Naar de sportschool gaan

De kern van een groeimindset is de overtuiging dat eigenschappen te ontwikkelen en te verbeteren zijn. Dit in tegenstelling tot de overtuiging dat je bepaalde eigenschappen nu eenmaal meekrijgt bij je geboorte en dat je het daar mee te doen hebt. Dit is de statische mindset waarbij je overigens aanleg niet ontkent, maar het eerder ziet als een startpunt van waaruit je kunt bouwen, dan wel met een voorsprong of achterstand. Belangrijk is dat het gaat om een overtuiging, een denkkader van waaruit je handelt. Even terug naar het voorbeeld van hierboven. Als je je minder fit voelt en je besluit meer te gaan sporten dan ligt daar de overtuiging achter dat sporten een activiteit is die je fitheid bevordert. Het ‘naar de sportschool gaan’ is dan het gedrag dat volgt als reactie op die overtuiging. Het tillen van halters en sleuren aan een roeimachine kun je dan als trucje labelen, maar dat is te kort door de bocht. Dan is al het gedrag uiteindelijk een trucje. Wanneer jij gelooft dat sporten jou gaat helpen om jouw doelen te bereiken, daarvoor gemotiveerd bent (geraakt) en een plan maakt dan is de kans dat het daadwerkelijk een effect gaat hebben vele malen groter.

En als je dan na een paar maanden actief te zijn geweest in de sportschool blijkt dat je niet fitter bent geworden kun je dus niet direct concluderen dat sporten niet gezond is. Je hebt dan te onderzoeken welke aspecten nog meer invloed hebben op je fitheid: zoals voeding, slaap en mentale ontspanning. Het zet dus aan tot reflectie om te leren van wat je doet.

Dat is geen trucje, dat is gezond (denk)gedrag. Zorg dus voor vruchtbare voedingsbodem en voldoende licht, dat vergroot de kans op een gezonde grasmat. En dan nog is de kans aanwezig op bruine plekken op je grasmat niet uitgesloten. Allerlei factoren maken het lastig om de hele grasmat continu groen te houden en dat is een toffe uitdaging. Wat werkt en wat werkt niet? En waar kan ik daadwerkelijk grip op krijgen?

“Drie van de vier strafschoppen worden door Oranje gemist en de Italianen gaan door naar de finale”

Bekijk de Youtube-video hier: https://www.youtube.com/watch?v=Xo02S58SE_8

Het collectief – zo doe we het hier al jaren zo

In onze opleiding3 gebruiken we het voorbeeld van de gemiste penalty’s in de halve finale van het EK voetbal in 2000 om het belang van collectieve overtuigingen duidelijk te maken. Het Nederlands elftal speelde tegen Italië en mist in de reguliere speeltijd twee penalty’s. De Italianen (met 10 man) slepen er een verlenging en uiteindelijk een strafschoppenserie uit. Drie van de vier strafschoppen worden door Oranje gemist en de Italianen gaan door naar de finale. Na verlies van strafschoppenseries in 1992 (halve finale EK), in 1996 (kwartfinale EK) en in 1998 (halve finale WK) leidde deze penaltyreeks bij het grootste deel van voetbalminnend Nederland tot de overtuiging dat wij Nederlanders nu eenmaal niet goed zijn in het nemen van strafschoppen. Dat penalty’s nemen nu eenmaal een loterij is waar wij altijd aan het kortste eind trekken. Het trainen van strafschoppen heeft dan ook geen zin, hoe kun je immers de spanning van een vol stadion nabootsen. Het is een kwestie van geluk hebben. Het zit mee of het zit tegen, je wint of verliest, het is zwart of wit.

“Nadenken over wat je kunt doen, oefenen en zo de kansen op succes vergroten. Vanuit de overtuiging dat je een vaardigheid kunt ontwikkelen”

Maar in datzelfde jaar wordt de mannenhockeyploeg olympisch kampioen na het nemen van strafballen in zowel de halve finale als de finale. Niet door geluk maar door een grondige voorbereiding van een jaar. Werken aan routines, aan handelingen waar je controle over hebt. Elk aspect van het nemen van een strafbal werd onder de loep genomen en geoefend. Onder leiding van iemand van buiten het hockey, een sportpsycholoog. Geen trucje toepassen en er dan op rekenen dat het automatisch resultaat oplevert. Nee, nadenken over wat je kunt doen, oefenen en zo de kansen op succes vergroten. Vanuit de overtuiging dat je een vaardigheid kunt ontwikkelen.

Stel je nu eens voor dat we in 2000 met z’n allen hadden besloten dat wij Nederlanders nu eenmaal niet goed zijn in het nemen van penalty’s en dat we hadden geconcludeerd dat elke vorm van aandacht besteden aan beter worden in het nemen van penalty’s verloren tijd en energie waren geweest. Dat we ons hadden neergelegd bij het feit dat elke penaltyreeks een loterij is waar we geen invloed op hebben. En dat we dus nooit op zoek waren gegaan naar een wijze waarop we beter kunnen worden in het nemen van penalty’s. Wat een armoede zou dat geweest zijn. Mooi dat de hockeyers een ander pad hebben ingezet. Wij spreken hier van een collectieve groeimindset bij de hockeyheren.

Deze twee voorbeelden zijn niet wetenschappelijk onderzocht, maar zijn wat je zou kunnen beschrijven als practice based bewijs dat overtuigingen invloed hebben op handelen van mensen. Dit werkt niet alleen in groepen/teams, maar ook bij individuen. Zo hebben onder andere LeBron James, Annemiek van Vleuten en Dan Carter uitgesproken dat een groeimindset hun geholpen heeft in hun ontwikkeling als sporter. Ook hier spreken we weer van practice based bewijs, dat uiteraard altijd gekoppeld zal moeten worden aan evidence based bewijs, maar wat zeker een waarde heeft. Al deze drie sporters zullen overigens ook zeggen dat alleen het hebben van een groeimindset niet voldoende is, het gaat erom wat je ermee doet. Conceptueel een groeimindset hebben is niet veel waard als je er niet naar handelt.

“Een groeimindset (open hand) kan door de context in een mum van tijd gesloten worden”

A journey, not a proclamation

En het onderhouden van de groeimindset zelf vraagt ook aandacht. ‘Growth mindset is a journey, not a proclamation’, deelde Carol Dweck eerder al eens4. Ondanks een geloof in de mogelijkheid om je vaardigheden te ontwikkelen kan een vervelende ervaring (bijvoorbeeld kritiek van iemand die verstand van zaken heeft) aan je zelfvertrouwen knagen en je denkkader meer richting het statische duwen (Elliot-Moskwa, 2023). Daar gebruiken wij bij de Sportmindset Academy overigens de metafoor van de open en gesloten hand voor. Een groeimindset (open hand) kan door de context in een mum van tijd gesloten worden. De kunst is om dit proces en de factoren die hier een rol in spelen te herkennen om regie te houden op je eigen ontwikkeling, oftewel om je hand open te houden en te denken vanuit groei en ontwikkeling. Een groeimindset geeft je op die manier de mentale ruimte om vanuit een gezonder perspectief fouten te kunnen maken en jezelf niet meteen te veroordelen. En dus niet direct je prestaties aan je identiteit koppelt en denkt dat het toch geen zin heeft. Vanuit een groeimindset koppel je jouw prestaties aan het moment.

Dit betekent overigens niet dat je niet wilt winnen of jezelf nooit met anderen kan of mag vergelijken. Je kunt jezelf nog steeds vergelijken met anderen, maar dat doe je eerder vanuit het perspectief dat je ervan kan leren. En mogelijk draagt dat indirect bij aan duurzamer presteren. En daar sluit het filmpje hieronder van TeamNL heel treffend bij aan. Groeimindset gaat namelijk niet over heel hard roepen dat je een groeimindset hebt, alleen posters ophangen met groeimindset tips of het woord heel vaak gebruiken5. Groeimindset gaat over een grondhouding dat prestaties nooit vanzelf komen en alleen aangeboren zijn, maar er een hele ijsberg van ontwikkeling aan ten grondslag ligt. Geniet van die gehele ijsberg en van de resultaten die op de top staan.

Noten:

• Zie hier
• Zie hier
• Zie www.sportmindsetacademy.nl
• Zie hier
• Wat wij zelf wel hebben gedaan, door ons boek de titel mee te geven: Groeimindset, maar zo zie je maar weer: wij blijven leren.

Bronnen

• Elliot-Moskwa, E. (2022). The growth mindset workbook. CBT skills to help you build resilience, increase confidence & thrive through life’s challenges. Oakland: New Harbinger Publications, Inc.
• Macnamara, B. N., & Burgoyne, A. P. (2023). Do growth mindset interventions impact students’ academic achievement? A systematic review and meta-analysis with recommendations for best practices. Psychological Bulletin, 149(3-4), 133–173.
• Macnamara, B. N., & Burgoyne, A. P. (2023). A spotlight on bias in the growth mindset intervention literature: A reply to commentaries that contextualize the discussion (Oyserman, 2023; Yan & Schuetze, 2023) and illustrate the conclusion (Tipton et al., 2023). Psychological Bulletin, 149(3-4), 242–258.
• Oyserman, D. (2023). Culturally fluent theories, metascience, and scientific progress: A case example: Commentary on Macnamara and Burgoyne (2023) and Burnette et al.
•  (2023). Psychological Bulletin, 149(3-4), 220–228.
• Tipton, E., Bryan, C., Murray, J., & Schneider, B. (2022). Why meta-analyses of growth mindset and other interventions should follow best practices for examining heterogeneity. Psychological Bulletin, 149(3-4), 229-241.